Sarah Pacutho is in Oeganda een autoriteit op het gebied van het versterken van maatschappelijke organisaties. Wij spraken haar over shift the power, lokale fondsenwerving en het belang van gelijkwaardigheid.
Wilde Ganzen vindt dat alle aanpakkers in de wereld recht hebben op de juiste kennis en vaardigheden om armoede aan te pakken en dat wij vanuit Nederland niet moeten bepalen waar geld aan wordt uitgegeven. Daarom steunen wij de wereldwijde shift the power-beweging en hebben we samen met lokale hulporganisaties Change the Game Academy opgericht. Een trainingsprogramma om aanpakkers te helpen minder afhankelijk te worden van buitenlandse steun en op te komen voor eigen rechten. Een van de mastertrainers is Sarah Pacutho. Zij werkt voor Uganda National NGO Forum, de nationale partner van Change the Game Academy.
Hoe zorgen we ervoor dat aanpakkers onafhankelijker worden en hoe succesvol is dit in Oeganda?
Sarah: “Onafhankelijkheid is niet echt een keuze. Er zijn zoveel factoren die van invloed zijn. Als de overheid het maatschappelijke organisaties moeilijk maakt om hun werk goed te doen, dan kun je mij wel steunen, maar ik heb te maken met wetgeving en maatschappelijke systemen die me tegenwerken. Cultuur is ook belangrijk.
In Oeganda zijn we niet bekend met doneren aan goede doelen. We geven geld aan onze neven en nichten om te studeren, maar we geven niet voor ontwikkelingswerk of voor sociale verandering. We moeten echt nog leren dat we zelf de maatschappij kunnen veranderen door te geven.”
Welke verandering zie je al wel in Oeganda?
“De coronapandemie heeft ons vreemd genoeg iets positiefs gebracht. Voor het eerst werden onbekenden geholpen. Zo brachten mensen met een auto dokters naar hun bestemming. Verandering begint te komen. We moeten wel, want we krijgen steeds minder geld uit landen in het noorden. Je ziet jongeren veranderen. In onze cultuur moet je je mond houden als ouderen spreken.
Onze president noemt zichzelf onze grootvader en wij zijn zijn kleinkinderen. Maar mensen als Bobi Wine durven voor hun mening uit te komen. Hetzelfde gebeurt bij lokale organisaties, waar jongeren zich steeds meer durven uitspreken tegen misstanden en opkomen voor hun rechten. Laatst werden twee journalisten gearresteerd. Zij hebben de overheid voor de rechter gedaagd en de zaak gewonnen. Dat is echte verandering!”
"Kijk naar de organisaties die opkomen voor de LHBTI+-gemeenschap. Je kunt ze nog zoveel geld geven, als de samenleving niet bereid is om te veranderen, bereik je niks."
Als je wilt dat organisaties in Oeganda meer verantwoordelijkheid krijgen, dan moet je ook als Nederlandse donor de touwtjes uit handen geven. Denk je dat wij bereid zijn dat te doen?
“Wilde Ganzen laat organisaties zelf bepalen wat ze willen doen, dat is een goede eerste stap. Maar bij de kleine particuliere ontwikkelingsorganisaties in Nederland zie ik nog te weinig bereidheid.”
Komt dat doordat mensen denken: wie betaalt, bepaalt?
“Dat idee heb ik ook op school geleerd tijdens mijn studie. Maar ik ben het met die theorie niet eens, hij werkt in de praktijk niet. Je kan nog zoveel geld investeren, maar daarmee los je sociale problemen niet op. Geld is geen macht, de mensen die verandering willen hebben de macht. Kijk naar de organisaties die opkomen voor de LHBTI+-gemeenschap. Je kunt ze nog zoveel geld geven, als de samenleving niet bereid is om te veranderen, bereik je niks. Hoe jammer dat ook is.”
Wat moet er dan gebeuren?
“Je kan geld voor mij inzamelen. Maar wat dan? Je kan mij een training geven. Maar wat dan? Het gaat erom wat ik met het geld doe en hoe ik mijn kennis toe pas. We moeten veel meer naar elkaar luisteren en minder praten. Verandering komt er pas als je elkaar begrijpt.”
Hoe werkt shift the power voor jou in de praktijk?
“Aanpakkers in Oeganda die opkomen voor mensen die in armoede leven, doen dat vanuit passie voor een ander. En dan komt een buitenlandse organisatie ons vertellen dat je moet professionaliseren en dat je verantwoording moet afleggen. Dat is waar de problemen ontstaan. Met die houding belemmer je verandering.
“Shift the power werkt alleen als je gelijkwaardig bent”
Als je macht wil verdelen of als je macht wilt verschuiven, dan gaat dat niet als jij zegt: het moet zus, of het moet zo. Shift the power werkt alleen als je gelijkwaardig bent. Wij hebben in Oeganda een andere samenleving en de omstandigheden zijn anders dan in Nederland. Wij hebben onze trots, wij hebben onze waardigheid. Daar zul je rekening mee moeten houden. Als je vertrouwen wilt, moet je vertrouwen geven. Als je respect wilt, zul je respect moeten geven. Als je impact wilt hebben, moet je samenwerken en niet willen concurreren. Nederlandse donoren moeten leren om onbaatzuchtig te zijn en bijvoorbeeld niet een verslag afwijzen omdat hun logo niet op de voorpagina staat.
Waarom moet een buitenlandse organisatie in ons land aan de slag gaan, als we zelf genoeg lokale organisaties hebben die hetzelfde werk kunnen doen? Waarom moeten lokale organisaties zich aanpassen aan internationale organisaties? Waarom word ik ter verantwoording geroepen? Ik bedoel: als je mij ondersteunt en wij op gelijkwaardige voet staan, dan komt die verantwoording vanzelf.”
“Als je vertrouwen wilt, moet je vertrouwen geven. Als je respect wilt, zul je respect moeten geven”
Is het moeilijk voor organisaties om in Oeganda geld in te zamelen?
“Ja behoorlijk. Daar zijn meerdere redenen voor. Ten eerste zijn we een trots volk en geld vragen wordt gezien als bedelen. Daarnaast vinden mensen dat de overheid alles moet oplossen. En ten derde heb je te maken met de mentaliteit. Op de markt gooien kooplui veel voedsel weg, terwijl verderop in Oeganda mensen omkomen van de honger. Hoe maak je ze duidelijk dat er een duurzamere oplossing is voor het weggooien van eten? Die mentaliteit moeten we veranderen. Dat is moeilijk, maar niet onmogelijk.
Tijdens de coronapandemie zagen we de kansen. Toen werd duidelijk dat de overheid niet alle problemen kon oplossen en kregen mensen hulp van anderen, zonder te vragen. Dat is ook wat ik de mensen leer tijdens trainingen van Change the Game Academy: leer van succes, begin gewoon ergens en leer te begrijpen hoe de wereld in elkaar steekt. Want die wereld is niet perfect. Er is corruptie. Er is fraude. Dat maakt mensen wantrouwig om te geven. Maar organisaties die passie uitstralen winnen het vertrouwen van donateurs.”
Kun je een voorbeeld geven van een succesvolle lokale inzamelingsactie?
“We werken samen met een partnerorganisatie in het noorden van Oeganda. Tijdens corona waren de scholen in het hele land bijna twee jaar gesloten. En deze organisatie wilde een school heropenen, maar er waren geen toiletten. Ze riepen de gemeenschap bij elkaar en vroegen de ouders om hulp. Er kwamen genoeg donaties binnen om de toiletten te bouwen. Maar het gaat niet altijd om geld hè. Soms wordt voedsel ingezameld, soms komen mensen fysiek meehelpen.”
En hoe vinden die inzamelingsacties plaats?
“Meestal wordt een oproep gedaan via Whatsapp of online en wordt er een bijeenkomst georganiseerd. Dat kan ergens in een dorp zijn en vaak ook in een kerk. Op het platteland gaat dat allemaal veel makkelijker dan in de steden. In de dorpen kennen de mensen elkaar en is er veel minder concurrentie van andere inzamelingsacties.
“Het draait bij mij om waardigheid”
De meest populaire acties zijn voor onderwijs en gezondheidszorg. Inzamelingsacties voor sociale ontwikkeling zijn veel moeilijker. Je ziet nu wel dat mensen geven voor slachtoffers van geweld of voor vrouwen die moeite hebben om hun kinderen te onderhouden. Zolang mensen maar verbondenheid voelen en aangesproken worden door mensen die ze kennen: mensen uit hun eigen buurt, collega’s of mensen die ze online hebben leren kennen. Het mooiste is als je er een happening van maakt. Mensen willen best wat doneren als jij hun auto wast, terwijl zij ondertussen met vrienden wat kunnen drinken. Alles draait om verbondenheid en passie.”
Hoeven wij op den duur geen donaties meer te sturen naar Oeganda?
“We zijn allemaal wereldburgers en er gaat zoveel mis in deze wereld. Daar moeten we ons met z’n allen voor blijven inzetten. Grenzen zullen steeds meer verdwijnen, maar internationale samenwerking zal altijd blijven bestaan. En dat is goed.”
Waarom is dit werk voor jou belangrijk?
“Het is prachtig om problemen op te lossen en om het verschil te kunnen maken. De wereld zou zoveel mooier zijn als we allemaal het goede deden. Ik vind het vreselijk als mensen ziek zijn. Dus waarom zou ik me dan niet inzetten voor betere gezondheidszorg? Maatschappelijk werk is voor mij simpel. Als iedereen gewoon met elkaar overweg kan en als de mensen die meer hebben op een duurzame manier opkomen voor mensen die minder hebben, dan was er veel meer waardigheid. Daar draait het voor mij om: waardigheid.”
Sarah Pacutho heeft veel kennis van maatschappelijke organisaties in Oeganda. Ze werkt voor Uganda National NGO Forum, de nationale partner van Change the Game Academy en geeft trainingen aan kleine lokale organisaties in haar land.